Уладзімір Дубоўка. Біяграфія

Уладзімір Мікалаевіч Дубоўка нарадзіўся 15 ліпеня 1900 г. у вёсцы Агароднікі Пастаўскага раёна Віцебскай вобласці ў сялянскай сям’і. На сённяшні дзень з’явіліся новыя архіўныя дадзеныя аб тым, што Уладзімір Дубоўка нарадзіўся ў 1901 годзе. Але трэба адзначыць, што сам пісьменнік ва ўсіх даведніках агучваў 1900 год.

З 1905 па 1910 г. вучыўся паэт ў Манькавіцкай пачатковай школе. У 1912 годзе паступіў ў двухкласнае Мядзельскае вучылішча. У 1914 годзе паступіў ў Нова-Вілейскую настаўніцкую семінарыю (каля Вільні), якая ў сувязі з вайной была пераведзена ў г. Невель (беларускі горад – цяпер Расія). У 1918 годзе завяршыў вучобу ў семінарыі і прыехаў у Маскву, дзе ў той час жылі бацькі.

Настаўнічаў у Тульскай вобласці (1918–1920), служыў у Чырвонай Арміі (1920–1921). Пасля дэмабілізацыі працаваў метадыстам і інспектарам беларускіх школ Наркамата асветы РСФСР і займаўся на творчым аддзяленні Вышэйшага літаратурна–мастацкага інстытута імя В. Брусава, які скончыў у 1924 г. Быў членам літаратурных аб’яднанняў “Маладняк”, “Узвышша”, першым рэдактарам часопіса “Беларускі піянер” (цяпер “Бярозка”). Працаваў рэдактарам беларускага тэксту “Весніка ЦВК, СНК і СПА Саюзу ССР” (1922–1925), адказным сакратаром пастпрэдства БССР пры ўрадзе СССР (1923–1924), выкладчыкам беларускай літаратуры Камуністычнага універсітэта народаў Захаду (1924–1927), рэдактарам “Збору законаў і загадаў рабоча–сялянскага ўраду Саюза ССР” (1926– 1930). У 1927 г. ажаніўся з Марыяй Пятроўнай Клаўс, у 1928 г. нараджаецца сын Альгерд.

У 1930 г. за верш “За ўсе краі, за ўсе народы свету” паэта арыштоўваюць. У 1931 г. знаходзіцца ў зняволенні ў мінскай турме, 10 красавіка асуджаны на пяць гадоў высылкі ў Яранск (былая Вяцкая губерня), працуе у Яранскім райспажыўсаюзе на пасадзе сакратара, у Яранск прыязджае з сынам Альгердам і Марыя Пятроўна. 1932 г. – жыццё ў Яранску, калі ён “…як пісьменнік, нічога не рабіў”. 1933 г. – прымусовы пераезд у вёску Шэшурга, а пазней – у Чэбаксары. 1937 г. – новы арышт. Жонка з сынам вяртаецца ў Маскву, а потым – у Талдом (сто кіламетраў на поўнач ад Масквы). Там, на пачатку вайны, загінуў іх трынаццацігадовы сын Альгерд. У снежні з прысудам “пазбавіць волі на дзесяць гадоў” паэта этапіруюць на Далёкі Усход. 1939 г. – знаходзіцца на лагернай будоўлі ў Новым Бірабіджане.
1947 г. – пасля заканчэння тэрміну зняволення паэт апынаецца ў г. Зугдзідзі (Грузія), дзе працуе рахункаводам у канторы чайнага саўгаса Наразені. Туды ж пераязджае і Марыя Пятроўна. 1949 г. – чарговы арышт. Спачатку – Тбіліская турма, а потым этап у Краснаярскі край. Працуе сталяром у Почэце Абанскага раёна, Марыя Пятроўна выкладае ў школе матэматыку. 1957 г. – канчаткова рэабілітаваны. 1958 г. – стала жыве ў Маскве. 1959 г. – падарожнічае па Палессі. 1976 г. – у Маскве 20 сакавіка паэт памірае.

Спіс крыніц:
1. Дубоўка Уладзімір Мікалаевіч // Беларуская энцыклапедыя : у 18 т. Т.6 : дадаізм – застава. – Мінск : Беларуская энцыклапедыя, 1998. – С. 245.
2. “О Беларусь, мая шыпшына…” : на радзіме Уладзіміра Дубоўкі
/ [складальнікі : І. М. Заяц, І. М. Пракаповіч]. – Мінск : Тонпік, 2007. – 128 с. : іл.
3. Уладзімір Дубоўка // Беларускія пісьменнікі, 1917–1990 : даведнік / [складальнік А. К. Гардзіцкі ; навуковы рэдактар А. Л. Верабей]. – Мінск : Мастацкая літаратура, 1994. – С. 185–186.
4. Уладзімір Дубоўка, 1900–1976 // Гісторыя беларускай савецкай літаратуры, 1917–1940 : падручнік для студэнтаў філалагічных факультэтаў педагагічных інстытутаў / пад агульнай рэдакцыяй М. А. Лазарука, А. А. Семяновіч. – Мінск : Вышэйшая школа, 1981. – С. 212–236.

Дубоўка Уладзімір Мікалаевіч. Мой жыццяпіс

Прарок Майсей не даводзіўся мне раднёй ні па бацькавай, ні па матчынай лініі, але адна акалічнасць, пра якую пойдзе гутарка зараз, дае мне пэўную падставу згадаць ягонае імя ў сваім жыццяпісе.

У Бібліі напісана, што за даўно мінулым часам малое дзіця паклалі ў кошык і пусцілі на ваду.
Калі яго адтуль дасталі добрыя людзі, дык назвалі Майсеем, што на старажытнаяўрэйскай мове азначае «выцягнены з вады». У далейшым, пасля адпаведнага выхавання, з яго выйшаў славуты прарок і заснавальнік Майсеева веравызнання. 3 ім нават размаўляў сам Пан Бог і даў праз яго людзям свае дзесяць запаветаў.

Зусім выпадкова мяне, калі мне было некалькі дзён, ледзь не напаткаў Майсееў лес: і мяне, як казала маці, хацелі пусціць плаваць па вадзе. А што было б з гэтага, — уявіць не цяжка. У кожным разе можна смела сказаць, што да гутарак з богам я не дажыў бы, а пайшоў бы на дно ў самым пачатку свайго вандравання.

Адбылося ўсё так.
Нарадзіўшыся на свет (2 ліпеня 1900 года), я ляжаў ціхенька ў калысцы каля матчынага ложка. Маці, хворая яшчэ, не ўставала. Лежачы на ложку, яна адной рукой кратала калыску, мабыць, болыш не для таго, каб заспакоіць мяне, а для таго, «каб рукі не гулялі». Пры гэтым яна думала, як будзе мне паводзіцца ў полі, куды праз некалькі дзён трэба ісці жаць жыта.
– Э, нічога! Можна будзе пад бабку пакласці, а ў цяньку лепш, чым у хаце, будзе!
Раптам дзверы расчыніліся і ў хату з гоманам, піхаючы адзін аднаго, закацілася пяцёра хлапчукоў: старэйшы брат Ваня, фельчараў сын Стась і крамнікавы сыны Шлёмка, Арчык і Додка. Яны валаклі за сабой начоўкі.
– Божухна! Ды навошта ж вы іх прыцягнулі?
Маці падумала, што яны паклапаціліся, каб было ў чым купаць мяне. Гэта яе нават крыху расчуліла, і яна з ласкай у голасе дадала:
– Мы яго будзем купаць у новай балейцы! – Не! Мы вашага Валодзю павязём у гэтых начоўках да млына, – растлумачыў самы большы з кампаніі – Шлёмка.

Маці нічога не магла зразумець.
– Чаго ён там не бачыў, у тым млыне?

– А каб тут не плакаў, мы яго ўтопім!

3 гэтымі словамі хлопцы падышлі да калыскі і пачалі падымаць мяне, каб пакласці ў начоўкі.
Маці, забыўшыся на сваю хваробу, ускочыла з ложка, схапіла ручнік і пачала пытляваць маіх будучых сяброў.
Яны, не чакаўшы такога пачастунку, адзін за адным паўцякалі з хаты. А яна за імі:
— Тапіць? Ах вы!..
Пасля, выкінуўшы начоўкі вон, лягла на ложак і доўга не магла супакоіцца.
…Так зусім выпадкова я не трапіў на хвалі ў першыя дні свайго жыцця. Затое ў далейшым я не мінуў свайго лесу: хвалі насілі мяне да самых далёкіх берагоў, праз вялікія навальніцы. Хоць мае маленькія таварышы не зрабілі з мяне прарока, але яны напрарочылі мне такую долю… Ці шчаслівая яна, ці яна нешчаслівая, — я, паклаўшы руку на сэрца, і сам добра не ведаю.
Такія розныя драбніцы з’яўляюцца ў памяці, калі пачынаеш думаць пра свой жыццяпіс. Сапраўды, справа гэта вельмі нялёгкая. Толькі возьмеш у руку пяро, дык адразу перад вачыма паўстаюць сотні малюнкаў, галасоў, гутарак. Усё гэта сплятаецца-звіваецца ў нейкі дзівосны клубок, а ў ім, зрэшты, і канцоў не знойдзеш…
Нават «запаўняючы» кароткую анкету, задумаешся над некаторымі пытаннямі. Вось, напрыклад, «сацыяльнае паходжанне». У свой час — гэта быў мудрагелісты пункт. На яго адказваць трэба было са стосам розных даведак у руках. Так і з’яўляліся часам адказы, пра якія Ул. Маякоўскі пісаў: «Потому что батрачка мамаша их, а папаша — рабочий и крестьянин сразу».
Жарты жартамі, а гэтае пытанне мае немалаважнае значэнне і для вызначэння майго жыццёвага шляху. Вось і давядзецца зрабіць экскурс у жыццяпісы сваіх продкаў.
У прапрадзеда і прадзеда па бацькавай лініі былі малыя сем’і (па адным сыну). 3 гэтае прычыны яны жылі матэрыяльна не кепска, бо не трэба было драбіць сваю валоку зямлі. А вось дзед меў трох сыноў (ад першай жонкі — мой бацька, ад другой жонкі — два сыны яшчэ). У перспектыве — на кожнага брата траціна зямлі (6 дзесяцін) у вёсцы Агароднікі Манькаўскай воласці Вілейскага павету Віленскай губерні.
Ад не вельмі салодкага жыцця пры мачысе мой бацька падаўся ў рабочыя — на бравары. Перад гэтым ён нядрэнна аўладаў сталярным рамяством. Працаваў ён рабочым гадоў адзінаццаць, не забываючыся і на вёску, на сельскую гаспадарку. Тым больш, што праца на браварах была фактычна сезоннай — пакуль не канчаліся запасы бульбы. Толькі на піўных браварах работа ішла круглы год.
Бацька быў ажаніўся, меў ужо трох сыноў (усяго было шэсць сыноў і дачка). I тут здарылася няшчасце: у часе працы на Манькаўскім бровары князя Друцкага-Любецкага яму адарвала машынай усе пяць пальцаў на правай руцэ.

Зрабілі у Вільні аперацыю. Стаў бацька калекам у маладыя гады. Некаторыя суседзі казалі: «Ну, цяпер жабраваць пойдзе!..»

Нялёгкае пачалося жыццё. Але, заціснуўшы сваё гора, як кажуць, «сцяўшы зубы», бацька пераключыўся ва ўсіх работах (і ў пісанні) на левую руку.
Хоць князь не даў ніякай дапамогі на калецтва («Судзіся са мной!» — сказаў яго сіяцельства ў адказ на бацькаву просьбу), але ў далейшым пасадзейнічаў атрымаць пасаду прадаўца ў скарбовай віннай краме. На гэтай рабоце бацька прабыў да 1914 года. У 1915 годзе ён пераехаў з усёй сям’ёй у Маскву, стаў рабочым-інструментальшчыкам на 1‑м участку службы шляхоў Беларускай чыгункі і быў на гэтай працы бадай да смерці.
Нягледзячы на тое, што бацька вучыўся ўсяго тры зімы ў пачатковай школе, ён займаўся самаадукацыяй, нямала чытаў, ведаў даволі прыстойна польскую, яўрэйскую і нямецкую мовы. Апошнія дзве вывучыў, працуючы на браварах, бо віннікі былі або яўрэі, або немцы, а літаратура па гэтай справе выключна на нямецкай мове.

Згадваючы бацьку, павінен сказаць, што меў ён характар лагодны, добры, не піў гарэлкі (калі не лічыць «чарку» ў вялікае свята), не курыў, не быў сквапны на грошы, а імкнуўся да таго, каб усе дзеці былі сытыя, каб мелі магчымасць вучыцца. Праўда, дурэць і жыць склаўшы рукі не дазваляў: работа была для ўсіх, пасільная.
Матчына лінія — не лягчэйшая. Маці — Анастасія — з Язоў (каля вёскі Шабаны). У яе бацькі, Янкі Гайдуковіча, было пяць дзесяцін зямлі над возерам Доўжа, сад, пчолы, а сям’і — шэсць дачок. Усе сёстры, мае цёткі, былі вельмі працавітыя, здольныя да ўсіх вясковых работ, добрыя ткаллі, спявачкі, ды і прыгожыя ўсе былі. Таму, не зважаючы на малое багацце, усе хутка павыходзілі замуж.

Маці мая была непісьменная, але мела ясны прыродны розум, вельмі добра ведала беларускую мову і, паўжыцця пражыўшы ў Маскве, гаварыла толькі па-беларуску. Я ніколі не вучыўся ні ў якіх беларускіх школах, усё мае веданне беларускай мовы — ад маці і з вёскі. Вось чаму я маю поўную падставу называць беларускую мову — матчынай мовай.
Маці працавала, мабыць, больш за нас усіх, разам узятых. Падумаць толькі! Дагледзець скаціну, управіць гаспадарку, напрасці і наткаць палатна і сукна на ўсю сям’ю (я толькі ў 1914 годзе, калі паступіў у настаўніцкую семінарыю, надзеў на сябе крамную бялізну) — гэта была сапраўды катаржная работа. Праўда, дапамагалі мы як толькі маглі: матаць ніткі для кросен, сукаць цэўкі, насіць бяліць і збіраць палотны, шынкаваць капусту, жаць траву… Колькі іх, такіх драбніц, набіралася на нашу малую долю, бо сястра была адна і меншая за ўсіх.

Бацькава калецтва і вялікая сям’я, здавалася б, павінны былі прывесці нас да вельмі цяжкога жыцця. Але вось гэты лад сямейны, дружнасць і працавітасць дапамаглі нам жыць не кепска, а двум старэйшым братам нават вучыцца ў Вілейцы, у гарадскім чатырохкласным вучылішчы.
Аглядаючыся назад, разважаючы пра сваё, часам не вельмі лёгкае, жыццё, думаю, што вытрываць яго, застацца працаздольным да сённяшняга дня мне дапамагло працоўнае выхаванне, гартоўка, якую я атрымаў у сваей сям’і ў малыя гады.

Я, напрыклад, пачаў рэгулярна працаваць з шасці гадоў (улетку). Першая мая работа — пасвіць гусі. Пасвіў усё лета, аж да восені. Ад сонца да сонца. Мой «дэбют» адзначаны быў сумна: мяне на горкі яблык збіла суседка за тое, што ўпусціў гусі ў яе ярыну. Калі ўвечары я паскардзіўся бацьку, ён адказаў: «Нічога не зробіш, сынку! Я ж табе казаў, каб ты ў ярыну гусі не пушчаў»…
Пазней у мяне з’явіліся сябры і сяброўкі такога ж узросту, як і я сам. Пасвіў з адной дзяўчынкай (Надзяй Баўтруковай) гусі ля ракі, на «Стажках». Заўважылі мы, што ў рацэ рыбы шмат. I вось надумаліся: узялі мае штонікі, завязалі калошы і налавілі з паўвядра аўсюку. Нашы бацькі толькі пасмяяліся з такой «здабычы» і скармілі яе парасятам.

У далейшыя гады пайшлі іншыя работы, а ў адрыўках часу — грыбы, ягады, арэхі, ды не абы-як: да трох пудоў насушвалі мы адных баравікоў у грыбныя гады. А салілі штогодна бочкі са дзве рыжыкаў, мачонак…

Такія работы, як насіць снапы, зграбаць сена, нажаць каровам і прынесці дадому травы, — даставаліся на долю нам, а збольшага цалкам мне. А там, увосень, назбіраць на ўсю зіму кляновага лісту «пад хлеб», награбці як мага больш рознага лісту наогул, для падсцілкі скаціне, бо салома ішла на сечку… Адным словам, пагуляць, пабегаць даводзілася ўжо на захадзе сонца, калі ў аселіцы каціўся туман і турчалі «турчакі». Дарэчы, калі я ў адным вершы («Крыху восені і жменька кляновых лістоў») згадаў пра кляновыя лісты, дык адзін «крытык» усё пяўся вытлумачьщь іх як нешта вельмі шкоднае. Ён, не ведаючы беларускага жыцця, зусім не разумеў, што кляновыя лісты гэта не толькі сімвал разлукі, як у японскай паэзіі, але і сімвал беднасці, бо яны дапамагалі эканоміць нейкую жменьку мукі пры выпечцы хлеба.

У вёсцы я чуў толькі беларускую мову. Вось чаму мне так запала яна ў душу і сэрца. Некаторыя дзівяцца: «Вы ніколі не вучыліся ў беларускіх школах, пражылі бадай усё жыццё за межамі Беларусі, а мову ведаеце». Як жа яе не ведаць, калі яна родная! Як жа яе не любіць, калі яе стваралі на працягу вякоў твае продкі, гаварылі на ёй, перадалі табе ў спадчыну, як самы вялікі скарб свой…

У зімовыя вечары у хаце, а ўлетку на начлезе я чуў апавяданні, народныя казкі на роднай мове. У гэтых казках быў не толькі апавядальны матэрыял, але былі цудоўныя малюнкі народнай фантазіі, былі вялікія жыццёвыя, павучальныя ісціны, якія так патрэбны ў жыцці. Дарэмна некаторыя людзі ставяцца да народнае творчасці, як да нейкіх, з іх погляду, забабонаў. Мне даводзілася неяк раней прыводзіць словы рускага пісьменніка Л.Н.Вайталоўскага (аўтара кнігі «По следам войны»), дазволю сабе прывесці іх і тут: «…какой гармонией, какой неукротимой продуманностью дышала эта грубая, крепко сколоченная полесская правда. И кто назовет эту стройную цельную систему, обнимающую все царство человеческой мысли, суеверием или вздором. Разве не больше в ней и широты понимания, мудрости и ясности духа и чуткой восприимчивости к красоте, чем в натурфилософии Шеллинга или в мифологии греков…»
Замілаванне да народнае творчасці было ў мяне ад малых гадоў і ідзе са мной усё жыццё. Яе нельга не любіць.

Хата, начлег, млын, да якога прыязджалі памольшчыкі з розных вёсак, — гэта былі наша школа, наша бібліятэка, наша радыё — уся наша пачатковая адукацыя. А песні… Ідуць са жніва, з поля, маці, суседкі ды заспяваюць:
А пара дамоў, пара-а-а‑а…
Ужо ўзышла вячэрняя зара-а-а‑а…
I цяпер гучаць тыя песні мне. Прызнаюся шчыра, хоць можа хто назаве мяне «невукам», што вельмі часта шмат якія «сімфоніі» і «санаты» апошняга часу, пра якія «аматары» кажуць: «Ах, які цуд!» — не робяць на мяне такога ўражання, як вось гэтыя нашыя простыя мілагучныя песні. Зразумела, не псеўданародныя песні тыпу «Мархуты».
Мне даводзілася аднаму леты са два пасвіць каровы на «Пасеках» каля возера Доўжа. Паша была добрая. Вось я сядзеў ды слухаў. Слухаў музыку азёрных хваль, шум бору, птушыныя спевы. Ды і птушкі былі некаторыя — зусім як з‑пад экватара, напрыклад, сіваваронка. Калі яна раскрывала сваё крылле ў палёце, здавалася, што ляціць нейкая казачная райская птушка: усе колеры вясёлкі зіхацелі ў яе падкрыллі.
Пра што я толькі не перадумаў тады! Сапраўды, і да зорак лётаў, і на хмарках ездзіў, і на дне азёрным бываў… Хараство беларускае прыроды, нашых краявідаў, каляровая паўтоннасць — усё гэта, ізноў-такі, на ўсё жыццё засталося ў сэрцы.
Прыгожых мясцін багата. Прыгожая, дарэчы, і далёкаўсходняя тайга, у якой мне давялося пабыць нямала. Якое там незлічонае багацце расліннага свету! Адна бяроза мае там аж шэсць гатункаў. Тым не менш, супроць беларускае пушчы — яна бяднейшая, бяднейшая нават праз сваю маўклівасць. Нашы пушчы, лясы звіняць ад птушыных спеваў, а там тайга маўчыць. Дзе-нідзе стукне дзяцел, каўзане «папаўзень», падасць свой голас удод — і ўсё…
Я не быў у роднай вёсцы 44 гады. За гэты час пабачыў цудоўныя раёны, экзотыку, а вось калі мне давялося ізноў, у 1958 годзе, пабыць у родных мясцінах, я быў узрушаны і ўсхваляваны да глыбіні душы. Вось і верш пра верас з’явіўся тады ад шчырага сэрца:
Ты ляжыш у мяне на далоні, найдрабнейшая з кветак…
А калі пабачыў тых сіваваронак, дык самі сабой склаліся радкі верша, які можа ніколі не будзе скончаны:
Сіваваронка ляціць над сасонкай,

быццам жар-птушка казкі забытай,

быццам ізноў я гартаю старонкі

кнігі жыцця, што да краю пражыта…
Так глыбока запала ў маю душу замілаванне да беларускае мовы, народнага мастацтва, да роднае прыроды.

Але вернемся назад, да школы. Першая школа — у Манькавічах, руская (бо тады беларускіх не было), цалкам грунтавалася на пабоях. Наш настаўнік, Канстанцін Іванавіч Пашкевіч, чалавек увогуле зусім не благі, іншага метаду не ведаў, як дубовая лінейка і «угол». У яго была сотня вучняў, чатыры класы. Сядзеў ён на высокай кафедры, як на капітанскім мосціку, з якой сачыў за парадкам. Толькі чулася: «Міхвядовіч (або Дубоўка, або Стома і г. д.), ідзі сюды!»
Падыходзіш. Перад ім ляжыць пяць-шэсць новых дубовых лінеек, прыблізна на паўсантыметра таўшчынёй. Норма была ад 4 да 10—12 «лап». Камандуе: «Левую! Правую! Левую! Правую!» Біў з‑за пляча — за гутарку з суседам на ўроках, за плямку ў сшытку. Апрача таго, пакідаў пасля ўрокаў у класе і абавязваў перапісаць усё з запэцканага сшытка ў новы. Бывала так, што 10 лісткоў (20 старонак) у сшытку запоўнены. Вось і сядзіш паўдня, пакуль усяго не перапішаш у новы сшытак. Бязлітасная, жорсткая дысцыпліна не давала літасці нікому.
Пры школе быў сад, у якім мы працавалі ўвосень і вясною пад кіраўніцтвам настаўніка. Хадзілі на экскурсіі ў лес.

Між іншым, мяне паслалі ў школу тады, калі мне было няпоўных шэсць год («каб дома не дурэў»). Я ўжо добра чытаў. 3 гэтае прычыны настаўнік пасадзіў мяне не ў першы клас, дзе вучыліся дзеці 8—9 год, а ў так званы «падрыхтоўчы». У гэтым класе былі выключна дзецюкі-навабранцы і дзяўчаты-нявесты, якім трэба было навучыцца распісвацца ды ліст які невялічкі напісаць. Паколькі ў такой кампаніі я быў самы меншы, мяне пасадзілі на першай парце. Побач сядзела дарослая дзяўчына-бландзінка Ніна. I вось, калі ў нас вучылі на памяць верш:
«Нива моя, нива,
Нива золотая,
Зреешь ты на солнце,
Колос наливая»,—
дык мае «сябры»-навабранцы і прыдумалі, нібыта я чытаў гэты верш так:
«Ніна мая, Ніна,

Ніна залатая!

Я ж табе істужкі

ў косы заплятаю!»
Школьнікі пачалі дражніць мяне гэтым вершам, кажучы, што Ніна — мая нявеста. Я кідаўся з кулакамі на гэтых дзецюкоў, як ліліпут на Гулівера. Ім была вялікая пацеха, а мне было зусім не да смеху, хоць Ніна была вельмі добрая дзяўчына і шкадавала мяне, баронячы ад тых вырвасаў.
Што я атрымаў у гэтай школе? Нядрэнную пачатковую адукацыю. Але, апрача падручнікаў (лемантара, кніг для школьнага чытання), нічога не чытаў. Не было иіякай бібліятэкі для вучняў, калі не лічыць дзесятка розных брашурак «богаспасацельнага» зместу. Мабыць, не было яе і ў самога настаўніка.

Адзінай бібліятэкай былі мне бацькавы кнігі: камплект часопіса «Огонек» за 1903 год, камплект часопіса «Самообразование» з дадаткам дванаццаці кніг розных аўтараў, вельмі добрых з навуковага боку (заалогія, астраномія, вулканы і землетрасенні, батаніка і г. д.). У той час я асвоіў толькі малюнкі і невялічкія апавяданні з гэтых часопісаў. Пазней прачытаў іх разы па два.
У 1912—1914 гг. я вучыўся ў Мядзельскім двухкласным вучылішчы (школа тыпу сямігодкі, з меншай праграмай). Пры школе былі вельмі добра абсталяваныя дзве майстэрні: кузня і сталярная.

Настаўнікам ў 4‑й і 5‑й групах (ён жа і загадчык усяе школы) быў Іван Васільевіч Лукашэвіч, які розніўся ад Пашкевіча так, як неба ад зямлі ў літаральным сэнсе гэтага слова. Я вучыўся ў яго два гады і за два гады не чуў ад яго дрэннага слова. I. В. Лукашэвіч быў выдатным педагогам. Праз гады, калі я сам атрымаў педагагічную адукацыю, пабыў настаўнікам і настаўнікаў пабачыў,— я асабліва магу ацаніць ягоны талент. Без абразы, спакойна, ветліва, добразычліва ён не толькі вучыў нас, але і выхоўваў. Яго паважалі ўсе вучні і бацькі.

Час навучання ў Мядзелі даў мне вялікую зарадку на ўсё жыццё. Не кажучы пра хараство мясцовасці (азёры Мястра, Баторына, Нарач, Верачата, дзівосныя лясы), у Мядзелі, як нідзе больш, я прачытаў мастацкай літаратуры. Адкуль жа я даставаў яе? Школьная бібліятэка была вельмі бедная: некалькі кніжачак пра памораў, пра ледавыя паходы таго часу, пра жывёл і птушак з класічнай працы Брэма — вось і ўсё. Але затое тут было многа кніг як на рускай, так і на польскай мовах у прыватных асоб.

Справа ў тым, што багата мядзельскіх хлопцаў вучылася і працавала ў Пецярбурзе. Прыязджаючы ў госці або на канікулы ў Мядзель да сваіх родных, яны бадай усе прывозілі зборы твораў розных пісьменнікаў, якія куплялі «на талкучках» вельмі танна (дадаткі да розных часопісаў таго часу). 3 восені да вясны я перачытваў бадай усе гэтыя творы. Чытаў збольшага ноччу, пасля ўрокаў, да гадзіны другой-трэцяй. Нярэдка бацька ўставаў і гасіў лямпу, бо шкадаваў мяне…
Чытаў без жаднай сістэмы. Уявіце сабе такое чаргаванне: Дзікенс — Фенімор Купер, Гейнэ — Майн Рыд, Міцкевіч — Жуль Верн, Байран — Хагард, Сянкевіч або Вальтэр Скот — Тарас Шаўчэнка, Ажэшка — Конан Дойль… Такое чаргаванне магло б у нашы дні напалохаць каго хочаш. А што мне было рабіць? Я браў тое, што мог дастаць. Не ўсё чытаў з аднолькавым задавальненнем. Некаторыя аўтары, перачытаныя ў далейшыя гады, рабілі на мяне зусім іншае ўражанне. Але павінен сказаць, што на ўсё жыццё самае вялікае ўражанне з прачытанага тады на мяне зрабілі творы Жуль Верна. Вынаходлівасць ягоных герояў, іх гуманізм, іх працавітасць, а таксама іх высакародныя імкненні служыць братэрству людзей пакінулі вечны след у маёй душы.

У часы вандраванняў і вялікіх жыццёвых выпрабаванняў перад маімі вачыма не раз паўставалі гэтыя сціплыя, чыстыя людзі, якія дзяліліся адзін з адным не толькі кавалкам хлеба, а нават адной-адзінай бульбінай. Неаднойчы героі Жуль Верна, калі мне даводзілася працаваць на будаўнічых работах, прыводзілі мяне да вынаходлівасці ў вельмі складаных умовах і, маю гонар сказаць, не без добрых вынікаў. Хіба толькі Байран, Шаўчэнка і Дзікенс рабілі на мяне такі ж моцны ўплыў у маім далейшым жыцці.

Абавязковага пазашкольнага чытання не было. Урокі — падручнікі і ўсё. Многа вучылі на памяць. Нават урыўкі празаічныя.
Яшчэ ў Манькаўскай школе вучні старэйшыя (ім было па 17—18 год) прыносілі ў сшытках перапісаныя ад рукі беларускія вершы, апавяданні. Як цяпер памятаю, гэта былі вершы Ф. Багушэвіча, з дадаткамі ад перапісчыкаў, вершы Я. Купалы.
У Мядзелі ж я чытаў даволі значны час беларускую газету «Наша ніва», пасля выпісваў яе некаторы час. Праз яе ўпершыню пазнаёміўся з творамі Янкі Купалы, М. Багдановіча і іншых нашых паэтаў.

Давялося таксама прачытаць нямала рэвалюцыйнай літаратуры. Успамінаю пра гэта не для таго, каб зарэкамендаваць сябе як «рэвалюцыянера з пялёнак». Гэты факт цікавы сам па сабе для апісання таго, як часам зусім выпадкова трапляла ў народ рэвалюцыйнае слова. Затым я спынюся на ім больш падрабязна.

У аднаго мядзельца, майго школьнага таварыша Антона Слабковіча (цяпер — старога балыпавіка, бо ўступіў ён у партыю на Пуцілаўскім заводзе яшчэ да Кастрычніка) у Пецярбурзе жыў родны дзядзька. Ён працаваў нейкім дробным службоўцам у акруговым судзе, дзе разглядаліся справы рэвалюцыянераў. Пасля судоў «рэчавыя доказы» — крамольная літаратура — складваліся ў архіў. Маючы доступ да архіва, гэты дзядзька напакаваў паступова цэлы чамадан палітычнай літаратуры і прывёз яе ў Мядзель. Якімі меркаваннямі кіраваўся ён пры гэтым, я не магу ўявіць сабе і сёння. Пакінуў ён літаратуру на гарышчы дома. Антон узяў яе пад сваю руку. Чаго толькі там не было: часопісы выдання 1905 года, пракламацыі, брашуры. Мы з Антонам пераплывалі на чоўне на востраў (на возеры Мястра, супроць новага Мядзеля) і там, лежачы ў зацішку, разглядалі і чыталі. Самае вялікае ўражанне на нас зрабіла карыкатура на цара Мікалая II, які ў вельмі смешным выглядзе сядзеў на троне. Ды ці мала было такіх карыкатур! Антон быў на два гады старэйшы ад мяне, затым ён лепш арыентаваўся ва ўсіх гэтых справах і даваў мне свае тлумачэнні, таксама гумарыстычнага кірунку. Пасля некалькі разоў ён паказваў гэтыя часопісы рыбакам з вёскі Качэргі.

I вось праз некаторы час добры чалавек папярэдзіў нашых бацькоў: «Глядзіце! Вашы дзеці нейкія «красныя» часопісы цягаюць! Дазнаецца прыстаў — будзе нясмачна!»
Дарэчы, некаторыя з іх былі сапраўды чырвонай фарбай друкаваныя. Пасля гэтага мы іх больш нікому не паказвалі.

Між іншым, да 14 год я не бачыў чыгункі, затое першы матацыкл пабачыў яшчэ ў Манькавічах у 1910 годзе, а ў 1911 годзе пабачыў першы аўтамабіль.
Першы паветраны шар бачыў тады, калі мне было гадоў 5–6, прычым гэта падзея звязана з «канцом свету». Было яно так. У тым часе розныя вандроўныя людзі, якія ішлі праз нашу вёску, казалі ў адзін голас пра тое, што будзе «канец свету», што па небе «будзе лётаць ангел боскі, трубіць у трубу і склікаць на страшны суд жывых і нябожчыкаў».
Народ занепакоіўся. А з Ковенскай крэпасці пусцілі тады паветраны шар, пад якім быў падвешаны кош з трыма чалавекамі. Гэты шар паветранымі плынямі прынесла аж да нас. Лётаючы над нашай вёскай, ён пачаў зніжацца. Лётнікі выкінулі з коша канец каната і пачалі трубіць у трубу, каб звярнуць увагу людзей і каб яны цягнулі за канат.
Тады менавіта і пачаўся «канец свету». Людзі павыносілі абразы з хат, пасталі на калені. Укленчыўшы, некаторыя маліліся, некаторыя галасілі. Каровы раўлі. Сабакі нейкім дзікім ладам гаўкалі. Сапраўды, жах быў вялікі. А тым часам шар аднесла на наша Гарэлае балота, канат абкруціўся каля дрэва, шар прыназеміўся. Лётнікі са сваей трубой прыйшлі ў вёску і пачалі лаяцца: «Чаму вы за канат не цягнулі?» Тады толькі нашы людзі ўцямілі, што гэтыя «архангелы» мабыць не ад бога, калі так добра могуць лаяцца…
Што ж рабіць? Пазаносілі абразы ў хаты, і на гэтым скончыўся «канец свету». У кожным разе, падзея гэта пакінула вельмі моцнае ўражанне.
Каб скончыць з Манькаўскім перыядам, мушу адзначыць, што там я пабачыў найцікавейшыя расліны свету (у аранжарэях княгіні Друцкай-Любецкай) і там прысутнічаў першы раз у жыцці на тэатральнай пастаноўцы і на канцэрце (усё — на польскай мове), якія былі пастаўлены сіламі княгініных службоўцаў у старым бровары, прыстасаваным для тэатра. Павінен сказаць, што ўражанне на мяне (ды і на ўсіх прысутных) усё гэта зрабіла надзвычайна вялікае. Больш пастановак не было. Мабыць таму, што не давалі дазволу.
У Мядзелі я быў да вясны 1914 года, пакуль скончыў школу. У кастрычніку паступіў у Нова-Вілейскую настаўніцкую семінарыю.

Падабраўся ў ей выключны педагагічны калектыў. Усе да аднаго выкладчыкі — з вышэйшай адукацыяй. Некалькі, у тым ліку Іван Іванавіч Рэйнскі, з Маладзечанскай семінарыі, якую скончыў не адзін наш настаўнік. Іван Іванавіч выкладаў мову і літаратуру. Літаратуру ён добра ведаў, любіў і ўмеў добра выкладаць. Між іншым, у Мядзельскай школе я вылучаўся па матэматыцы. А ў настаўніцкай семінарыі яна адышла на другі план: я стаў вылучацца па літаратуры. Іван Іванавіч мне неаднойчы радзіў: «Як скончыце настаўніцкую семінарыю, абавязкова прабівайцеся на гісторыка-філалагічны факультет». Забягаючы крыху наперад, павінен сказаць, што так я быў і зрабіў: у 1918 годзе быў прыняты студэнтам гісторыка-філалагічнага факультэта Маскоўскага ўніверсітэта, але пасля двухмесячнай вучобы быў змушаны пакінуць яго і паехаць настаўнікам у Навасільскі павет былой Тульскай губерні, бо трэба было ратаваць бацькаву, а значыцца — і маю — сям’ю ад галоднага існавання, якое звязана было з агульнавядомымі цяжкасцямі таго часу.

У настаўніцкай семінарыі, ужо на эвакуацыі, у г. Невелі, я дастаў ад свайго таварыша-земляка Андрэя Давідовіча дзве кнігі Я. Купалы: «Жалейка» і «Шляхам жыцця». Трэба сказаць, што перачыталі іх бадай усе ў нашым класе.
Мастацкую літаратуру я чытаў сістэматычна і рэгулярна. Тут ужо ў значнай меры чытанне ўвязвалася з праграмай, толькі пашыралася. Калі, скажам, паводле праграмы я павінен быў прачытаць адзін-два творы якога пісьменніка, я чытаў усе ягоныя творы.
1918 год. Пачалі наступаць немцы. Нас датэрмінова выпусцілі з семінарыі (у канцы лютага), і мы раз’ехаліся хто куды. Я — у Маскву. Да восені працаваў рабочым на чыгунцы, паступіў, як гаварылася ўжо, у Маскоўскі ўніверсітэт, а ў лістападзе месяцы паехаў настаўнічаць на Тульшчыну. 1920—1921 гг. быў у Чырвонай Арміі. У жніўні месяцы 1921 года, дэмабілізаваўшыся з арміі, пачаў працаваць у Наркамасветы РСФСР і быў прыняты ў Вышэйшы літаратурна-мастацкі інстытут імя В. Я. Брусава. Рэктарам і прафесарам інстытута быў В. Я. Брусаў. Ён жа праводзіў калёквіумы моладзі, якая імкнулася атрымаць літаратурна-мастацкую адукацыю.
Даведаўшыся, што я беларус, Валерый Якаўлевіч на калёквіуме запытаўся, творы якіх беларускіх паэтаў я ведаю. Калі я назваў яму некалькі імён, ён запытаўся далей, якія творы Янкі Купалы я ведаю і якія больш за ўсё мне падабаюцца. Я назваў некалькі вершаў, у тым ліку «Адцвітанне». Валерый Якаўлевіч ухваліў мой густ і сказаў, што яму таксама падабаюцца гэтыя вершы.
Заўважыўшы мае здзіўленне, ён сказаў:

— Я не толькі ведаю творы вашага вялікага паэта, але і сам перакладаў іх на рускую мову. Тым больш, павінны ведаць і любіць яго творы дзеці беларускага народа.
Пачалася вучоба. У інстытуце былі сабраны добрыя знаўцы гісторыі і тэорыі літаратуры. Тэхніку верша («стихологию») вёў сам В. Я. Брусаў, кананічныя формы — I. С. Рукавішнікаў, гісторыю заходніх літаратур — П. С. Коган, гісторыю рускай літаратуры — вядомы пушкініст М. А. Цяўлоўскі, семінар па Пушкіну — М.О.Гершэнзон і г. д. і г. д. Эпізадычныя лекцыі чытаў А. В. Луначарскі.

А. В. Луначарскі з’яўляўся да нас нярэдка «не па праграме».
Сядзім мы ў вялікай аўдыторыі, займаецца з намі В. Я. Брусаў. Раптам адчыняюцца дзверы і ў нашу аўдыторыю (цяпер канферэнц-зала Саюза пісьменнікаў СССР) уваходзіць А. В. Луначарскі.

— Добры вечар, Валерый Якаўлевіч! Добры вечар, таварышы!

Мы ўсе сардэчна вітаем яго.
– Вы даруйце мне за тое, што я да вас без запрашэння… Але так стаміўся на сваіх пасяджэннях і нарадах, што захацелася адпачыць з вамі, моладдзю! Валерый Якаўлевіч, я вам не перашкоджу?
– Што вы,— адказвае той, — мы вельмі рады!

А мы, студэнты, апладзіруем, каб сваімі воплескамі падмацаваць словы свайго любімага настаўніка і рэктара.
— А дазвольце запытацца, пра што ў вас ішла гутарка?
Валерый Якаўлевіч коратка інфармуе.
— Ой, Валерый Якаўлевіч, прабачце мне, але я не згаджаюся з вамі! Мне здаецца, што справа стаіць вось як. — I Анатоль Васільевіч пачынае выказваць свой погляд на адпаведнае пытанне. Валерый Якаўлевіч супярэчыць яму. У аўдыторыі падымаюцца адзін ці два студэнты, якія далучаюцца ці да В. Я. Брусава, ці да А.В. Луначарскага, і пайшла жывая дыскусія, без ніякіх гадзін-хвілін, аж пакуль пытанне не стане зразумелым для ўсіх…
Спрыяла развіццю пісьменніцкай моладзі (якая наведвалася сюды і не будучы студэнтамі) таварыская, добразычлівая атмасфера ў інстытуце, чыткі твораў у прысутнасці В. Я. Брусава, строгая іх крытыка. Вялікую дапамогу давалі розныя дыспуты, літаратурныя вечары і «суды», якія праводзіліся ў Маскве з удзелам Ул. Маякоўскага, С. Ясеніна, В. Каменскага, М. Асеева. А тады ж хапала розных кірункаў: сімвалісты, акмеісты, імажыністы, футурысты, нічавокі, пралеткультаўцы…
Я быў асабіста знаёмы з С. Ясеніным і Ул. Маякоўскім, але яны толькі ведалі, што я беларускі пісьменнік, і ўсё. Будучы студэнтам, я неяк саромеўся «лезці» ў большае знаёмства да вядомых літаратараў.
Апошні раз у жыцці бачыўся з Ул. Маякоўскім літаральна напярэдадні ягонае смерці ў П. М. Кержанцава, у якога мы, зусім выпадкова, былі на прыёме ў адзін і той жа дзень. Выйшаўшы з кабінета П. М. Кержанцава, Ул. Маякоўскі моўчкі паціснуў мне руку… У мяне не было нават думкі пра тое, што гэта апошняе развітанне. Нават тое, што ён быў вельмі сумны, не давала падставы для падобнага меркавання. Справа ў тым, што я бачыў яго неаднойчы ў вельмі складаных і напружаных абставінах і ён заўсёды выходзіў пераможцам. На другі дзень яго не стала на свеце…
Жывучы ў Маскве, я добра пазнаёміўся з творчасцю выдатнейшых украінскіх паэтаў П. Тычыны, М. Рыльскага, Ул. Сасюры і іншых заснавальнікаў украінскае савецкае літаратуры. Многія творы ведаў на памяць. Яны рабілі на мяне вельмі моцнае ўражанне. Асабіста пазнаёміўся я з імі ў сакавіку месяцы 1924 года ў Харкаве, куды ездзіў на Шаўчэнкаўскае свята разам з украінскім паэтам, дзеячом і саслужыўцам маім па Маскве Уладзімірам Гадзіньскім.

Але гэта пакуль што пакідаю, а вяртаюся ізноў да літаратурнага інстытута. Праграмы патрабавалі азнаямлення з творамі выдатнейшых мастакоў свету. Тут ніякія падручнікі дапамагчы не маглі. Гэта ж была аснова нашага навучання. Прыходзілася чытаць іх у Ленінскай бібліятэцы, бо купіць было і не пад сілу і не заўсёды можна было знайсці ў продажы патрэбную кнігу. Наогул, першакрыніцы я заўсёды больш паважаю, чым тлумачэнні.
Я не толькі вучыўся: заняткі ў інстытуце праходзілі ўвечары. Я працаваў ва ўстановах (у розныя гады): у Наркамасветы РСФСР, у пастаянным прадстаўніцтве БССР пры ўрадзе СССР, у Камуністычным універсітэце народаў Захаду (лектарам), у Крамлі (пры СНК СССР) — рэдактарам беларускага тэксту Збору законаў Саюза ССР.
Першы мой верш надрукаваны ў маі ці ў чэрвені 1921 года ў газеце «Савецкая Беларусь». У далейшым паасобныя вершы і пераклады з англійскае мовы (з нізкі «Яўрэйскія мелодыі» Байрана, напрыклад, «Паражэнне Сенахерыба», «Зруйнаванне Ерусаліма Цітам») друкаваліся ў віленскай прагрэсіўнай беларускай газеце, у альманахах беларускіх студэнтаў, якія вучыліся ў Маскве, — «Маладая Беларусь», «Змаганне». У 1923 годзе ў Вільні выйшаў з друку першы мой невялічкі зборнік вершаў «Строма». У яго ўвайшлі вершы, напісаныя ў самым пачатку маёй літаратурнай працы. Пасля, у Мінску, выйшлі зборнікі «Там, дзе кіпарысы» (1925), «Трысцё» (1925), «Сгеdо», (1926), а ў Маскве — «Наля» (1927).
У 1924 годзе я ўпершыню прыехаў у Мінск і пазнаёміўся асабіста з большасцю беларускіх пісьменнікаў таго часу. 3 некаторымі я пазнаёміўся яшчэ ў Маскве, асабліва ў 1923 годзе, бо тады, на тэрыторыі цяперашняга парку імя М. Горкага, была першая Усесаюзная сельскагаспадарчая выстаўка, на якую прыязджалі дзеячы мастацтва. У гэтым жа годзе я працаваў сакратаром Беларускага прадстаўніцтва ў Маскве, таму мне давялося бачыць многіх адказных працаўнікоў Беларускае ССР. Між іншым, па даручэнню іх, мне разам з былым упаўнаважаным Наркамасветы Лойкам М. Ф. прыйшлося арганізоўваць адмысловую камісію па гарманізацыі для школ і грамадскіх хораў зборніка народных песень, запісаных Н. А. Янчуком. Старшынёй гэтай камісіі згадзіўся быць вядомы рускі кампазітар А. М. Іпалітаў-Іванаў, а ў склад яе ўваходзілі А. А. Аленін, М. Ц. Грачанінаў, М. I. Аладаў і другія. У выніку работы гэтай камісіі, сакратаром якой быў я, гарманізавана каля 250 беларускіх народных песень. Многія з іх выконваюцца да гэтага часу. Трэба адзначыць, што А. М. Іпалітаў-Іванаў вызначаўся вялікім і сардэчным замілаваннем да беларускага працоўнага народа і ягонае творчасці. Ён марыў дачакаць таго часу, калі беларускія кампазітары створаць беларускія оперы, сімфоніі, дадуць на падставе багатай народнай творчасці арыгінальныя творы, вартыя яе. Некаторыя свае думкі выказаў ён у артыкуле пра Бетховена, спецыяльна напісаным для часопіса «Узвышша».
Паколькі ў той час на Беларусі было мала вышэйшых школ, у Маскве вучылася вельмі многа моладзі з Беларусі. Яна была арганізавана ў зямляцтвы, а гэтыя зямляцтвы групаваліся ля беларускага клуба. Часта наладжваліся вечары, на якіх выступалі самадзейныя хоры, дэкламаваліся вершы, былі і народныя танцы. Адказныя працаўнікі БССР, бываючы у Маскве, нярэдка выступалі з дакладамі на гэтых сходах. Гэтыя вечары карысталіся вялікім поспехам, на іх бывала багата моладзі іншых нацыянальнасцей. Час ад часу выдаваліся альманахі, дзе побач з артыкуламі палітычна-грамадскімі друкаваліся і літаратурна-мастацкія творы («Маладая Беларусь», «Змаганне»). 3 1927 года ў газеце «Гудок» было наладжана рэгулярнае выданне старонкі на беларускай мове, першым рэдактарам якой быў я. У далейшым, мабыць гады праз паўтара-два, рэдактарам стаў П. П. Шастакоў (грамадскі дзеяч і паэт, аўтар лібрэта першай беларускай савецкай оперы).

Калі спраўляўся дваццацігадовы юбілей Якуба Коласа, у Маскве па маёй ініцыятыве, пры маім удзеле была выдадзена кніга, прысвечаная яго творчасці. У гэтай кнізе былі змешчаны артыкулы праф. П. А. Растаргуева, К. М. Якаўчыка, Г. С. Бярозкі, мой.
Юбіляру, які прыязджаў на ўрачысты сход, што адбываўся ў актавай зале 1‑га Маскоўскага дзяржаўнага ўніверсітэта, кніга вельмі спадабалася. Ён тады публічна адзначыў, што гэта — першае адмысловае выданне, прысвечанае ягонай творчасці. Толькі праз некаторы час у Мінску была выдадзена брашура, прысвечаная яму.
Такім чынам, беларуская грамадскасць Масквы не стаяла бокам ні да агульнапалітычнага жыцця нашае краіны, ні да культурнага жыцця Беларусі.
Апошнім часам у нас пачалі з’яўляцца сапраўды навуковыя працы, у якіх на падставе канкрэтных матэрыялаў і дакументаў даецца разгляд літаратурнага жыцця на Беларусі ў дваццатых-трыццатых гадах (працы Ю. Пшыркова, Н. Перкіна, Ал. Адамовіча). Трэба спадзявацца, што гэта толькі пачатак і што яны ці, можа, і другія даследчыкі дадуць выразную карціну тагачаснага літаратурнага працэсу.

Дзякуючы таму, што яшчэ з 1927—1928 гг. гэта справа трапіла ў рукі фальсіфікатараў і вульгарызатараў, якія знаходзілі сабе падтрымку ў часе культу асобы, такой выразнай карціны да нядаўняга часу не было. Наадварот, былі вельмі сумныя вынікі, дзякуючы якім некаторыя таленавітыя людзі навекі адышлі ад літаратурнага жыцця, а некаторыя, у тым ліку і я, былі на доўгі час пазбаўлены магчымасці аддаць свае сілы на карысць роднага беларускага народа ў любімай галіне — у літаратурнай творчасці.
Не паўтараючы таго, пра што ўжо ўсім добра вядома, скажу некалькі слоў пра «Узвышша», у якім я прымаў удзел.
На Беларусі была адна літаратурная арганізацыя — «Маладняк». Уваходзіў туды і я. Удзельнічаў у часопісе, быў некаторы час (прыблізна два нумары) рэдактарам гэтага часопіса, калі прыязджаў у Мінск арганізоўваць выданне часопіса «Беларускі піянер». Тады ж быў адказным сакратаром ЦБ «Маладняка». Гэта арганізацыя прымала ў свой склад усіх, хто сяк-так мог рыфмаваць вершы, хоць бы гэтыя вершы былі далёкімі ад мастацтва. Па характару сваёй дзейнасці «Маладняк» ператварыўся ў культурна-асветніцкую арганізацыю. А хлопцы падраслі. Задумаліся некаторыя аб тым, каб даць у літаратуры што-небудзь вартае нацыі і эпохі. Пасля папярэдніх гутарак і абмеркаванняў надумаліся стварыць адмысловае літаратурна-мастацкае згурта-ванне, якому далі назву «Узвышша».

У ініцыятыўную групу ўвайшлі Адам Бабарэка, Кузьма Чорны, Кандрат Крапіва, Змітрок Бядуля, Язэп Пушча і я.

Быў напісаны статут, дэкларацыя. Пададзены адпаведныя заявы ў ЦК КП(б)Б, у Наркамасветы. 26 мая 1926 года адбылася нарада, у якой прымалі ўдзел ад ЦК — М. Галадзед, ад СНК — Я. Адамовіч, ад Наркамасветы — А. Баліцкі, прадстаўнік ад ЦК ЛКСМБ, уся наша група і ад «Маладняка» — М. Чарот.

Апошні спрабаваў даводзіць, быццам новая група ствараецца выключна таму, што «Дубоўка захацеў атрымаць партфель», гэта значыцца, стаць кіраўніком. Але здарылася так, што кіраўніком «Узвышша» стаў К. Чорны, намеснікам — К. Крапіва, сакратаром — А. Бабарэка, а я ўвайшоў толькі ў склад рэдкалегіі. Ды і то, жывучы ў Маскве, фактычна ўдзелу ў ёй не прымаў, хоць ніколі не адмаўляўся ад адказнасці ні за ўсё дрэннае, ні, зразумела, за ўсё добрае, што было зроблена згуртаваннем ці часопісам. У кожным разе легенда аб «партфелях» развеялася вельмі хутка. Пасля, праз некаторы час, ва «Узвышша» былі прыняты П. Глебка, М. Лужанін, С. Дарожны і г. д.
Працу гэтага згуртавання і яго паасобных членаў характарызуе часопіс, змешчаныя ў ім творы.
Нашы даследчыкі, якіх я згадваў ужо, далі даволі грунтоўныя агляды таго перыяду. Скажу толькі, што душой усяго згуртавання быў выдатны крытык, цудоўны сябра, Адам Антонавіч Бабарэка, які без часу загінуў. Пра яго цяпер ніхто не згадвае пакуль што ніводным словам.

Усе свае раманы і аповесці нябожчык К. Чорны папярэдне абмяркоўваў з Адамам. Не чураліся яго і другія былыя сябры «Узвышша», а пра маладзейшых няма чаго і казаць. Рабіў ён нямала каштоўных і трапных заўваг мне як па асобных маіх вершах, так і па большых творах (паэмах). Я ад душы, сардэчна прысвяціў быў яму сваю паэму «Кругі» (ва «Узвышшы» яна надрукавана з гэтым прысвячэннем). Думаю, што на мне, як і на другіх сябрах, якія ведалі яго, ляжыць маральны абавязак аднавіць ягоную памяць, памяць сумленнага, сардэчнага нашага таварыша.
Што было далей са мною, пачынаючы ад 20 ліпеня 1930 года да 1958 года, я тут казаць не буду, бо гэта заняло б многа паперы. Я на немалы час пераключыўся на іншыя работы, у тым ліку і на будаўнічыя. Пры гэтым пабыў і на Вятцы, і на Далёкім Усходзе, а пасля 1949 года — у Краснаярскім краі, на рацэ Бірусе. Працаваў на розных вялікіх пабудовах, авалодаў многімі спецыяльнасцямі. Адзін пералік іх сягае вышэй двух дзесяткаў. Але найбольш доўгі час працаваў тынкавальшчыкам, мулярам, маляром, сталяром. На апошняй спецыяльнасці, сталярнай — гадоў дзесяць. (Павінен прыгадаць, што дзед і бацька мой, пакуль не акалечыўся, былі добрымі сталярамі.) Здаралася бываць і на лёгкіх работах: працаваў юрысконсультам, эканамістам, бухгалтарам. За тыя гады, як пісьменнік, нічога не рабіў.
Шмат гадоў у маіх вандраваннях са мной была мая нязменная сяброўка Марыля Пятроўна. Яна натхняла мяне на шуканне светлага і прыгожага ў жыцці, падзяляючы са мной «і радасць, і гора».
Дзе б я ні быў, на якой бы працы ні стаяў, я ўсюды знаходзіў шмат прыгожага, шмат цікавага, сустракаў вельмі добрых людзей. Для мяне ніякая работа ніколі не была пакутай — яна заўсёды была для мяне жаданай, бо ўрэшце — ішла на карысць нашай сацыялістычнай бацькаўшчыны.
Найбольш дакладна пра гэта сказана ў маім вершы 1958 года «Нам некалі са смуткам знацца», які я падаю цалкам на заканчэнне свайго жыццяпісу:

I Волгу бачыў я і Дон,
багата рэк сібірскіх бачыў.
Такі мой лес: з юнацкіх дзён
ён вандраванні мне прызначыў.

Вадзіў праз горныя хрыбты,
цераз Байкал і за Байкалам.
А хараства, а пекнаты —
аж цераз самы край бывала.

Жыві хоць лішніх сто гадоў —
красу праславіць немагчыма.
Патрэбна сотня мастакоў,
ды ўсе каб з яснымі вачыма.

Спявалі песні мне вятры,
спявалі песні навальніцы.
А казкі, з‑пад крутой гары,
плылі люстранаю крыніцай…

У песнях мне шумеў чарот
пра Нарачанскія азёры.
У казках казачны народ
насіў лятункі аж на зоры…

Які б цяжар ні быў калі,
на сэрцы гарката якая,—
ад гэных песень і быліц
яны крышыліся, знікалі…

3 грузінам жыў, як родны брат,
таксама жыў з сібіракамі.
Затым сяброў усюды шмат,
а ўслед — ніхто не кіне камень.

Не вырываліся з рукі
ані сякера, ні фуганак.
I з кельняй браў размах такі,
каб не было і з ёй заганы…

Без працы я не быў нідзе,
а праца нам і творыць долю.
Ні на зямлі, ні на вадзе
не сумаваў я аніколі.

Бо ўсюды, скрозь — радзімы край,
варштаты ўсюды ёсць для працы.
Сумуе вораг наш няхай,
нам — некалі са смуткам знацца!

23 чэрвеня 1962 г.

Дубоўка, У. М. Мой жыццяпіс / У. М. Дубоўка // Пяцьдзесят чатыры дарогі : аўтабіяграфіі беларускіх пісьменнікаў // [складанне і падрыхтоўка тэксту Янкі Казекі]. – Мінск : Мастацкая літаратура, 1963. – С. 189–207.

Уладзімір Дубоўка : міні–энцыклапедыя